1. Lịch sử quá trình phát triển Bonsai

          - Nhật bản gần 1.000 năm nay được xem là cái nôi của loại hình nghệ thuật Bonsai. Họ đã đúc kết thành những kiểu dáng cơ bản, xây dựng các quy tắc và đã đưa nghệ thuật này đến mức hoàn thiện nhất. Tuy nhiên mặc dù Bonsai là một đặc trưng của đất nước Nhật Bản nhưng cội nguồn của nghệ thuật này lại có nguồn gốc từ Trung Quốc.

          - Năm 1971 - 1972 khi khai quật lăng mộ cổ xưa của thái tử Chương Hoài sống vào thời nhà Đường (618 - 906) quan sát trên vách mộ, người ta thấy các bức tranh vẽ những cây kiểng được trồng trong chậu nhỏ do các cung nữ bưng trên tay điều này chứng tỏ 1.200 năm trước đã xuất hiện thú chơi cây kiểng.

          - Ở Nhật Bản, ghi nhận đầu tiên về cây Bonsai là vào năm 1309 có xuất hiện bức tranh vẽ hình cây Bonsai được trồng trong chậu, bức tranh này minh họa cuộc sống của thời kỳ Heian (794 - 1191), bức tranh cho thấy cây được trồng trong chậu và trình bày trên kệ.

- Ðến thế kỷ 14, 15 (1334 - 1573) thời kỳ Muromachi, đạo thiền của Nhật Bản bắt đầu xuất hiện và hoàn toàn tách xa ảnh hưởng của Trung Quốc. Tư tưởng thiền thể hiện trong kiến trúc, tạo cảnh, cắm hoa, trà đạo v.v... Bonsai thời này khổ nhỏ hơn được trưng bày trong nhà.

- Thời Tokugawa (1603 - 1867) còn gọi là thời Edo, đây là thời hoàng kim của Bonsai và được ghi lại trong nhiều sách có minh họa, kết hợp với triết lý phật giáo là hòa bản ngã vào thiên nhiên đã dẫn đến sự phát triển những kỹ xảo trong nghệ thuật Bonsai. Những người chuyên nghiệp sưu tập Bonsai xuất hiện và đi tìm những cây lùn tự nhiên, đẹp mắt trên các vùng núi non, vách đá hải đảo hiểm trở để tạo tác nên một tác phẩm Bonsai. Bonsai thường được dùng làm đề tài trong hội họa, điêu khắc gỗ, thơ Haiku, trà đạo, cắm hoa... Sự trầm lặng, sâu sắc tế nhị, hình dáng, đường nét đẹp kín đáo là tiêu biểu của Bonsai thời kỳ này.

          - Thời Minh Trị (1868 - 1912) xuất hiện kỹ thuật quấn dây kim loại để uốn thân cây. Trong các thập kỹ 1870 và 1880 các nước phương tây bắt đầu hâm mộ bộ môn nghệ thuật này.

          - Năm 1878 có cuộc triển lãm về Bonsai ở Pháp nhưng cuộc triển lãm này không gây được tiếng vang do trong giai đoạn này phương tây cho rằng đây chỉ là những cây nhỏ được trồng trong chậu.

          - Năm 1889 người Nhật nghiên cứu các dạng thức trong tự nhiên như: Rừng cây, gió lùa...để tạo nên các tác phẩm Bonsai. Điều này đã gây ấn tượng và thích thú cho người chơi ở phương tây từ đó họ đã biết trân trọng các cây Bonsai nhỏ.

          - Năm 1909 cuộc triển lãm ở Luân Đôn được đón tiếp nồng nhiệt từ đó đã khơi dậy phong trào chăm sóc cây Bonsai như là một vật gia bảo tại các nhà vườn.

          - Năm 1914 cuộc triển lãm Bonsai được tổ chức tại Tokyo thành công lớn và từ năm 1934 trở đi hàng năm đều có triển lãm các tác phẩm Bonsai do Viện bảo tàng trung ương nghệ thuật Tokyo chủ xướng. Từ đó việc trồng Bonsai trở nên phổ biến và phát triển mạnh và trở thành một loại hình nghệ thuật phổ thông trên thế giới.

          - Ở Việt Nam lớp huấn luyện kỹ thuật Bonsai đã được tổ chức lần đầu tại Trường Ðại học Tổng hợp vào tháng 03 năm 1991. Từ đó đã có nhiều sách báo viết về Bonsai và Bonsai trở thành một hiện tượng lan rộng khắp nơi.

          2. Các trường phái Bonsai

          Được chia ra 04 trường phái chính bao gồm: Trường phái Trung Quốc, trường phái Nhật Bản, trường phái Phương Tây và trường phái Việt Nam.

          a. Trường phái Trung Quốc

          Trường phái Trung Quốc thường chú ý phơi bày bộ rễ, gốc lớn, u nần, quái dị hay tạo nhiều hang hốc... Trường pháp này chủ yếu chú ý đến các đường nét chấm phá hơn là chú ý vào tổng thể, kiểu dáng được cách điệu như nét vẽ (giống như nét bút, nét hoạ). Đặc biệt thành công trong việc tạo ra các cảnh thần tiên, bồng lai có thể xem các tác phẩm này thường được ví như một bài thơ tinh tế.

          b. Trường phái của Nhật Bản

          - Khởi thuỷ nó mang đậm dấu ấn của phật giáo, triết lý này luôn xuất hiện trong các tác phẩm Bonsai cũng như trong các loại hình nghệ thuật khác. Bonsai ở Nhật Bản là một chỉnh thể hoàn hảo được cô đọng, cách điệu một cách sâu sắc nó thể hiện sự hoà đồng của bản ngã với tự nhiên.

          - Các tác phẩm Bonsai như các dạng thức có trong tự nhiên nhưng được đơn giản đến mức hoàn thiện và bộc lộ hết vẽ đẹp tự nhiên của tác phẩm. Nhìn vào tác phẩm cho thấy như một cây có thực trong tự nhiên nhưng được thu nhỏ về mọi mặt và không cách điệu cầu kỳ quá mức.

          c. Trường phái Phương tây

          Do đặc điểm văn hoá không giống phương đông vì vậy có sự khác biệt rất rõ trong cảm nhận và trình bày hình thức của tác phẩm. Tác phẩm của họ nặng về tự nhiên thường tả thực và rất giống tự nhiên. Có thể trong tác phẩm của họ chưa thực sự đến mức đơn giản hoàn hảo, chưa diễn đạt hết được ý tưởng sâu xa, chưa chú ý đến các chi tiết về cách sắp xếp cành, cấu trúc của thân, rễ...nhưng nhìn tổng thể thì tác phẩm của họ rất gần với tự nhiên. Nhìn chung, về tổng quát bố cục của tác phẩm không thua gì Bonsai Nhật Bản nhưng chiều sâu về nội tâm chưa đạt đến mức hoàn mỹ như Bonsai của Nhật Bản.

          d. Trường phái Việt Nam

          Do ảnh hưởng từ phong cách chơi cây của trường phái Trung Quốc nên cây kiểng Việt Nam có phần mang tính chất như cây kiểng của Trung Quốc. Tuy nhiên, từ khi phong trào Bonsai của Nhật Bản phát triển mạnh đã ảnh hưởng đến phong cách chơi cây của Việt Nam, cây bớt sự gò bó trong khuôn khổ, cầu kỳ mà có sự phóng khoáng tự do và gần với tự nhiên hơn.

(hết kỳ 2, mời xem tiếp kỳ 3:Các dáng thế cơ bản và các thuộc tính của bonsai)