Mô hình nuôi tôm quảng canh cải tiến có thể xem đây là hình thức nuôi tôm phổ biến của người dân trong tỉnh nhà, có ưu điểm tận dụng được nhiều điều kiện tự nhiên, chi phí đầu tư thấp, lợi nhuận đem lại khá cao, thân thiện với môi trường và ít rủi ro. Hiện nay, thời tiết đang trong giai đoạn chuyển mùa đã có xuất hiện một số cơn mưa lớn, ít nhiều sẽ ảnh hưởng đến đời sống của động vật thủy sản mà đặc biệt là con tôm. Thời điểm đầu mùa mưa luôn là giai đoạn nhạy cảm, nhất là khi mưa đến sớm và bất chợt, sự biến động nhanh, đột ngột của các yếu tố thủy lý hóa môi trường nước vuông nuôi có thể gây sốc cho tôm, ảnh hưởng đến sức khỏe, tốc độ tăng trưởng và dễ phát sinh dịch bệnh nếu người nuôi không kịp thời xử lý.

1. Mưa đầu mùa - mối đe dọa tiềm ẩn trong hệ sinh thái vuông nuôi

Khác với hình thức nuôi thâm canh, mô hình nuôi tôm quảng canh cải tiến có hệ sinh thái gần với tự nhiên và sự điều hòa các yếu tố môi trường vuông nuôi phụ thuộc phần lớn vào tự nhiên (nguồn nước, bùn đáy, động, thực vật…). Do đó, khi xuất hiện nhiều cơn mưa đầu mùa với lượng nước mưa lớn và kéo dài thì sẽ làm: (1) Giảm nhanh pH và độ mặn, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng trao đổi chất và hoạt động của tôm; (2) Làm loãng các khoáng chất có trong nước, gây thiếu hụt khoáng, tôm dễ mềm vỏ, kém lột xác; (3) Tăng tải lượng chất hữu cơ đáy và làm bùng phát khí độc như khí H₂S, NH₃, nếu không được khuấy đảo nước hoặc xử lý kịp thời; (4) Gây xáo trộn tầng nước dẫn đến sự phân tầng nước, gây mất ổn định hệ vi sinh vật có lợi trong nước và dễ phát sinh tảo độc hoặc tảo tàn.

2. Giải pháp quản lý môi trường khi gặp mưa đầu mùa

- Ổn định các yếu tố môi trường nước

 pH và độ kiềm: Luôn duy trì pH từ 7,5 - 8,2 và độ kiềm 80 -120 mg/L. Sau mỗi trận mưa, cần rải vôi dolomite hoặc vôi nông nghiệp trong vuông nuôi với liều lượng 10 - 20 kg/1.000 m³ để bổ sung kiềm, trung hòa và ổn định pH.

Độ mặn: Với mô hình quảng canh cải tiến, độ mặn lý tưởng là từ 10 - 20‰. Khi mưa sẽ làm độ mặn giảm đột ngột, tạo sự phân tầng nước. Để xử lý tình trạng này người dân nên tháo bỏ nước tầng mặt (vì đây là tầng nước mưa nằm phía trên gây ảnh hưởng đến tôm) không nên tháo bỏ nước tầng đáy. Nếu có điều kiện, bổ sung nước mặn từ ngoài vào vuông nhằm mục đích pha trộn nước từ từ để tránh sốc cho tôm khi độ mặn bị giảm đột ngột.

 Oxy hòa tan: Sau mưa hàm lượng oxy hòa tan trong môi trường nước vuông nuôi thường bị giảm sẽ gây ảnh hưởng đến sự hô hấp, trao đổi chất của con tôm. Do đó người dân cần chủ động tăng cường xáo trộn nước để khuấy trộn tầng đáy (có thể dung máy bơm, hoặc chạy xuồng để làm cho nước trong vuông được trộn đều) hoặc sử dụng thêm vi sinh xử lý đáy để hạn chế sự phân hủy hữu cơ làm phát sinh khí độc gây hại cho tôm.

-  Cân bằng hệ vi sinh và ổn định nền đáy

Sau mưa, sẽ xuất hiện sự xáo trộn hệ sinh thái vi sinh vật có trong môi trường nước vuông nuôi từ đó dễ dẫn đến mất cân bằng hệ vi sinh từ đó tạo nên sự phát sinh tảo có hại hoặc khí độc gây hại cho tôm. Trong trường hợp này người dân có thể sử dụng một số loại chế phẩm sinh học (chứa Bacillus spp., Rhodopseudomonas spp.) để tái lập vi sinh có lợi trong nước và đáy vuông nuôi. Đồng thời, tăng cường công tác kiểm soát lượng thức ăn dư thừa (nếu có cho ăn bổ sung) và chất thải bằng cách giảm số lần cho ăn sau mỗi trận mưa và thường xuyên theo dõi phân tôm thải ra trên sàng ăn để có sự điều chỉnh hợp lý, kết hợp bổ sung khoáng chất, vitamin tăng sức đề kháng cho tôm.

- Chủ động theo dõi các yếu tố môi trường và ứng phó kịp thời

Tăng số lần đo các chỉ tiêu pH, độ mặn, nhiệt độ, oxy, độ kiềm ít nhất 2 lần/ngày trong 2 - 3 ngày sau mưa. Kết hợp quan sát kỹ phân tôm thải ra, đường ruột, màu sắc, phản ứng của con tôm và màu nước vuông nuôi để có biện pháp điều chỉnh kịp thời. Người dân cần lưu ý tránh dùng các loại hóa chất có tính sát khuẩn cao để xử lý sau mỗi trận mưa vì dễ làm tôm bị suy yếu thêm mà cần ưu tiên các giải pháp xử lý sinh học.

- Tăng cường năng lực quản lý môi trường cho người dân

Trong thực tế, nhiều người dân còn có nhiều hạn chế trong việc nhận biết, ứng phó với sự thay đổi và tác động thời tiết mà chủ yếu xử lý theo kinh nghiệm khi có sự cố xảy ra. Vì vậy, các nhà chuyên môn cần phổ biến, hướng dân kỹ năng quan trắc và phân tích nước, phổ cập kỹ thuật sử dụng các bộ test nhanh về môi trường cho người dân; khuyến khích người dân thường xuyên ghi chép nhật ký vuông nuôi để từ đó có giải pháp đối chiếu sự biến động thời tiết – các yếu tố môi trường - sức khỏe tôm qua từng vụ, từng năm qua đó để đút kết kinh nghiệm riêng cho bản thân; xây dựng quy trình kỹ thuật nuôi tôm quảng canh cải tiến theo tiêu chuẩn cho từng địa phương, vùng sinh thái để giúp người nuôi dễ áp dụng và chủ động hơn.

Tóm lại, trong mô hình nuôi tôm quảng canh cải tiến thì sự ổn định của hệ sinh thái vuông nuôi đóng vai trò quyết định. Việc chủ động theo dõi, điều chỉnh môi trường kịp thời, tăng cường sức đề kháng cho tôm sẽ góp phần giúp giảm rủi ro trong sản xuất, nâng cao hiệu quả kinh tế vụ nuôi cao hơn.

Thúy Lam - TT. Khuyến nông