Trong bức tranh toàn cảnh về tương lai của ngành nông nghiệp Việt Nam, nơi đội ngũ khuyến nông không chỉ chuyển giao kỹ thuật mà còn là hạt nhân liên kết, kiến tạo thị trường và xây dựng nông thôn mới. Tầm nhìn này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh Quy hoạch tổng thể quốc gia đặt mục tiêu đến năm 2050 Việt Nam trở thành nước phát triển, thu nhập cao, với nền kinh tế vận hành theo phương thức của kinh tế số, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, trong đó khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo là động lực tăng trưởng chủ yếu. Đặc biệt, mục tiêu là phát triển kinh tế nông nghiệp sinh thái giá trị cao thuộc nhóm hàng đầu thế giới. Tuy nhiên, để hiện thực hóa tầm nhìn đầy tham vọng này, hệ thống khuyến nông đang đối mặt với thách thức lớn từ quá trình tái cơ cấu tổ chức, đặc biệt là những khó khăn và vướng mắc tại các địa phương như Cà Mau.

Cần nâng tầm, xác định vai trò và định hướng mới cho hoạt động khuyến nông trong thời kỳ mới. Thay vì hoạt động đơn lẻ, khuyến nông hiện đại phải thực hiện đồng bộ năm nhiệm vụ chính: nhân rộng mô hình lớn, đào tạo nhân lực, đẩy mạnh truyền thông, hợp tác quốc tế và phát triển dịch vụ tư vấn.

Sáu định hướng phát triển trong tương lai cũng được vạch ra, tập trung vào việc ứng dụng công nghệ số, kỹ thuật tiên tiến để giảm chi phí, giảm phát thải và tăng giá trị sản phẩm. Điều này hoàn toàn tương thích với định hướng của Quy hoạch tổng thể quốc gia, nhấn mạnh phát triển bao trùm, nhanh và bền vững dựa chủ yếu vào khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, chuyển đổi xanh và phát triển kinh tế tuần hoàn. Đặc biệt, vai trò của khuyến nông trong việc liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị và đáp ứng yêu cầu truy xuất nguồn gốc của các thị trường xuất khẩu được nhấn mạnh là yếu tố then chốt, phù hợp với định hướng phát triển nông nghiệp hiện đại theo chuỗi giá trị và cụm liên kết ngành trong Quy hoạch tổng thể.

"Ở đâu có nông dân, ở đó có khuyến nông," Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan đã truyền đi thông điệp. Trong bối cảnh công nghệ AI, robot và tự động hóa đang phát triển vũ bão, việc chuyển đổi sang khuyến nông số, khuyến nông điện tử là con đường tất yếu để xây dựng một nền nông nghiệp trách nhiệm, minh bạch và hiệu quả, góp phần hiện thực hóa mục tiêu quốc gia về việc kinh tế số đạt khoảng 30% GDP vào năm 2030.

Để khắc phục tình trạng thiếu liên kết giữa nghiên cứu, đào tạo và thực tiễn, Đề án Khuyến nông Cộng đồng được xem là giải pháp chiến lược. Thí điểm từ năm 2022 tại 13 tỉnh, đến nay mô hình đã lan tỏa ra hơn 40 tỉnh thành. Các tổ khuyến nông cộng đồng, với cơ cấu linh hoạt gồm cán bộ cấp tỉnh, xã và đại diện hợp tác xã, đã trở thành "cánh tay nối dài" của ngành nông nghiệp, trực tiếp tư vấn kỹ thuật, kết nối thị trường và hỗ trợ vận hành hợp tác xã.

Thành công ban đầu rất đáng ghi nhận. Tại An Giang (Kiên Giang trước hợp nhất), 116 tổ đã được thành lập. Hoạt động của các tổ được hỗ trợ mạnh mẽ thông qua đào tạo chuyên sâu, tham quan học hỏi mô hình thành công, và đặc biệt là sự hợp tác với các doanh nghiệp lớn như Lộc Trời, Trung An để bao tiêu sản phẩm. Điều này củng cố định hướng phát triển nông nghiệp hiện đại theo chuỗi giá trị, gắn với công nghiệp chế biến và phát triển du lịch nông nghiệp, nông thôn.

Đối với khu vực nông thôn, Quy hoạch tổng thể quốc gia định hướng xây dựng nông thôn mới phát triển toàn diện, hiện đại, xanh, sạch, đẹp gắn với quá trình đô thị hóa, với hạ tầng và dịch vụ xã hội đồng bộ, tiệm cận khu vực đô thị. Đặc biệt, Chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP) được nhấn mạnh là cần tiếp tục mở rộng và nâng cao hiệu quả để tạo sinh kế bền vững cho người dân. Tại Cà Mau, một địa phương có thế mạnh nông nghiệp, đã có tới 343 sản phẩm OCOP (gồm 02 sản phẩm 5 sao, 75 sản phẩm 4 sao và 266 sản phẩm 3 sao) của 162 chủ thể. Tỉnh cũng đang theo dõi Mô hình thí điểm OCOP “Phát triển sản phẩm OCOP chế biến từ chuối gắn với vùng nguyên liệu hữu cơ tại xã Khánh Thuận, huyện U Minh”, thể hiện sự chủ động trong việc đa dạng hóa sản phẩm và xây dựng thương hiệu.

Tuy nhiên, bức tranh vẫn tồn tại những mảng màu xám. Thách thức lớn nhất hiện nay đến từ chính quá trình tái cơ cấu, sáp nhập đơn vị hành chính. Theo báo cáo từ Sở Nông nghiệp và Môi trường Cà Mau, đến tuần 37 năm 2025, tỉnh đã có 43/55 xã đạt chuẩn nông thôn mới (78,2%), trong đó 3 xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao và 1 xã đạt chuẩn nông thôn mới kiểu mẫu. Mặc dù có những thành tựu đáng kể trong xây dựng nông thôn mới, nhưng quá trình này cùng với việc sắp xếp lại các đơn vị hành chính đã tạo ra những khó khăn nhất định.

Tình hình tại Cà Mau phản ánh một vấn đề chung trên toàn quốc. Việc sáp nhập xã, huyện khiến nhiều tổ khuyến nông cộng đồng bị xáo trộn về nhân sự và lãnh đạo. Thậm chí, một số cán bộ khuyến nông cơ sở không có lương do cấp xã chưa hoàn thiện tổ chức. Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Trần Thanh Nam luôn khẳng định tầm quan trọng của gần 50.000 cán bộ khuyến nông cơ sở, coi họ là người gần dân nhất, nhưng thực tế họ lại đang là đối tượng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất từ quá trình cải tổ.

Báo cáo tuần của Sở Nông nghiệp và Môi trường Cà Mau cũng cho thấy khối lượng công việc và trách nhiệm lớn mà cán bộ địa phương phải đảm nhiệm. Tổng diện tích nuôi trồng thủy sản của tỉnh là 457.693 ha, trong đó diện tích nuôi tôm là 428.932 ha. Trong tuần thứ 37 năm 2025, tỉnh đã thu hoạch 58.644 ha lúa Hè Thu với năng suất 5,68 tấn/ha, sản lượng 333.305 tấn. Tuy nhiên, thời tiết mưa lớn kèm theo dông gió đã làm chậm tiến độ thu hoạch lúa Hè Thu, gây đổ ngã rải rác trên khoảng 915 ha, yêu cầu sự chủ động trong phòng chống thiên tai như tháo cống đập xổ nước liên tục chống ngập úng. Bên cạnh đó, các dịch bệnh trên tôm nuôi vẫn phát sinh, với 30,42 ha tôm thâm canh và 42 ha tôm quảng canh cải tiến bị dịch bệnh, chủ yếu do ảnh hưởng của thời tiết, môi trường biến động và bệnh đỏ thân, gây thiệt hại khoảng 15 - 40%.

Cà Mau cũng tích cực tham gia vào các chương trình trọng điểm quốc gia như Đề án Phát triển bền vững một triệu héc-ta chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030. Tỉnh đã đăng ký tham gia với tổng diện tích 54.680 ha (gồm sản xuất 2-3 vụ lúa và vùng tôm-lúa), và đã triển khai 02 mô hình sản xuất lúa chất lượng cao phát thải thấp với năng suất cao. Đây là một phần của định hướng phát triển vùng Đồng bằng sông Cửu Long thành trung tâm kinh tế nông nghiệp bền vững, năng động và hiệu quả cao của cả nước, khu vực và thế giới, với sự chuyển đổi cơ cấu sản phẩm chủ lực theo hướng giảm lúa gạo, tăng trái cây và thủy sản. Tỉnh cũng phải chủ động thích ứng với biến đổi khí hậu và nước biển dâng, phòng, chống sạt lở, xâm nhập mặn và bảo vệ hệ sinh thái rừng ngập mặn, như việc không ghi nhận điểm sạt lở mới trên tuyến đê biển Tây trong tuần, nhưng vẫn còn 06 vị trí sạt lở nguy hiểm và 02 vị trí đặc biệt nguy hiểm lũy kế.

Những con số và tình hình thực tế này cho thấy vai trò cực kỳ quan trọng của đội ngũ khuyến nông trong việc hỗ trợ nông dân, ứng phó với thách thức và triển khai các định hướng phát triển nông nghiệp bền vững, nhưng đồng thời cũng làm nổi bật áp lực mà họ đang phải gánh chịu trong bối cảnh tái cơ cấu.

Để hệ thống khuyến nông xứng tầm trong “Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam" và thực sự trở thành động lực cho nông nghiệp bền vững, cần có những hành động quyết liệt và kịp thời. Tương lai của nông nghiệp Việt Nam, hướng tới mục tiêu phát triển kinh tế nông nghiệp sinh thái giá trị cao thuộc nhóm hàng đầu thế giới vào năm 2050, phụ thuộc rất lớn vào việc "cánh tay nối dài" này có được quan tâm, tiếp sức và định hướng một cách rõ ràng hay không.

Đồ họa xây dựng hệ sinh thái khuyến nông phát triển bền vững.

 Nguồn: Đặng Xuân Trường

Tác phẩm Truyện tranh và những hạt mầm của sự thay đổi.

Tác giả Lê Minh Hoan

Văn Cường, Trung tâm Khuyến nông